Đạo đức nghề nghiệp được hình thành bởi sự hoà trộn quy tắc sinh hoạt xã hội đương đại và đạo đức nghề nghiệp. Đạo đức nghề nghiệp là loại đạo đức mang tính đặc thù có quy phạm rõ ràng, được củng cố hoặc suy thoái trong quá trình hành nghề. Quy tắc sinh hoạt xã hội được hình thành từ gia đình, nhà trường, xã hội… tập nhiễm ngay từ ngày còn nhỏ. Biểu hiện đạo đức nghề nghiệp có chịu ảnh hưởng 2 yếu tố trên và cách thức đáp ứng của gene di truyền. Nói vậy đạo đức y học chịu ảnh hưởng 1 kiểu gene và 2 kiểu hình.
Tôi có một số học trò cưng, học giỏi, chăm chỉ, đạo đức làm người, làm nghề khi còn trong môi trường nhà trường là rất tốt: không ngại khó, khổ, không sợ bẩn, mỗi khi thăm khám cho người bệnh luôn tận tuỵ, triệt để chứ không hời hợt. Nếu cần cho chẩn đoán họ tỷ mỉ xem phân, nước tiểu, chất thải tiết, chất nôn và cả bỉm người bệnh… là người thầy tôi còn cảm thấy thán phục. Ấy là ngày đi học. Họ vô tư vì tiền ăn học hoàn toàn do bố mẹ họ hàng chu cấp. Cái họ cần là kiến thức. Nay các vị ấy đã là bác sỹ đứng mũi chịu sào ở tuyến, xã, huyện, tuyến tỉnh, là nghiên cứu viên, là tiến sỹ, phó giáo sư, có nhiều vị đã trở thành lãnh đạo ngành ở địa phương… chuyện cơm áo, gạo tiền khó đùa với đạo đức. Xã hội ta luôn đánh giá sự thành đạt của mỗi cá nhân bởi vị trí đứng của họ trong xã hội và số tiền họ có nhiều hay ít. Điều đó là mặc nhiên và minh thị như chân lý vậy, vì tiền là vật trao đổi ngang giá. Thậm chí chỗ đứng cũng có khi liên quan đến tiền. Họ học trường đại học y đều là những người thông minh, người thông minh đi tới “cái sự chân lý” nhanh hơn cũng là điều bình thường.
Công việc người bác sỹ, y tá trong thực hành chữa bệnh là tất bật và vất vả, họ đi lại nhanh hơn nghề khác, viết nhanh hơn nghề khác và làm cũng nhanh hơn… vì tính mạng của người bệnh.
Họ làm việc căng thẳng hơn nghề khác, ăn ít hơn, ngủ ít hơn vì phải thức.
Môi trường của họ bị dễ nhiễm bệnh hơn, áp lực xã hội cao hơn, tiếng bấc, tiếng chì nhiều hơn nghề khác.
Được lời khen, lời cảm ơn cửa miệng từ thân chủ không khác gì lời cảm ơn của khách ăn với bồi bàn họ lại phấn khởi say mê làm việc.
Xã hội thường hy sinh cho người thân quen, bạn bè, gia đình. Người bác sỹ, y tá chủ yếu hy sinh trí tuệ, sức lực, kinh nghiệm, sự tận tuỵ của mình vì người lạ mà không mặc cả.
Số người lợi dụng nghề nghiệp y học để trục lợi có không? Xin thưa là có. Có nhiều không? Xin thưa không nhiều như các vị nghĩ đâu.
Các dòng sông đều chảy, người công nhân lấy công làm lãi, người doanh nhân kinh doanh sinh lời, nhà sản xuất công nghiệp tới nhà nông cũng vậy… Chả lẽ ngành y không được phép sinh lời, và như vậy họ lấy gì mà ở, lấy gì mà tái tạo sức lao động. Chỉ khác là mức độ sinh lời là có hạn có mức, nên có câu “muốn làm giàu xin đừng thi vào trường y”. Lịch sử cũng từng chứng minh rằng không ai làm bác sỹ mà trở thành tỷ phú cả. Xem thử lương bác sỹ phẫu thuật viên Mỹ, trung bình mỗi giờ làm việc của họ được trả khoảng 106 USD, tính mỗi ngày làm 8h, 5 ngày/tuần, 22 ngày/tháng vị chi họ có mức lương khoảng 446 triệu VND/tháng. Lương Việt Nam cho bác sỹ mới ra trường khoảng 3,2 triệu/tháng hay nói khác đi, lương bác sỹ Mỹ cao gấp lương bác sỹ Việt nam khoảng 140 – 148 lần.
Cứ cho rằng trình độ bác sỹ của ta kém hơn bác sỹ người Mỹ thì cũng không kém tới 150 lần, kể cả độ tận tuỵ, cường độ làm việc cũng vậy...
Mỗi tháng tại nạn giao thông gây chết khoảng suýt 1000 người khoẻ mạnh, mọi người cho là bình thường. Chả may có người ốm gần chết, bác sỹ cứu không được, khi chết tại bệnh viện hoặc phòng khám tư nhân thì thôi rồi, cả làng tha hồ đỉa đi đỉa lại.
Là bác sỹ thực hành hơn 30 năm, nhân dịp đầu xuân lạm bàn về đãi ngộ và đạo đức y nghề chút, nếu mười người đọc có 1 người cảm thông cũng là quý lắm rồi.
Bác sỹ Hoàng Sầm
Doctor SAMAN