Trong sử dụng thuốc, người bệnh luôn phải ghi nhớ “ dùng thuốc đúng liều, đủ thời gian”. Đúng liều là phải dùng đủ lượng thuốc đã được thầy thuốc chỉ định cho một lần, số lần dùng trong một ngày, thậm chí có những trường hợp phải dùng thuốc theo đúng giờ chỉ định của thầy thuốc.Đủ thời gian là phải dùng cho đủ số ngày đã được ấn định trong một đợt điều trị hoặc cho một liệu trình. Người xưa có câu “cơm ba bát thuốc ba thang” ngụ ý nói thuốc thang phải có liều lượng. Thuốc cần phải dùng đúng theo thời gian quy định một cách nghiêm ngặt theo nhịp sinh học để phát huy được tác dụng tốt nhất.
Dùng thuốc không đúng liều sẽ dẫn đến hậu quả không tốt; hoặc sẽ không có tác dụng chữa bệnh nếu dùng thuốc không đủ liều; hoặc sẽ gây tác hại cho sức khỏe của chính người bệnh như ngộ độc thuốc thậm chí có thể tử vong nếu dùng thuốc với liều quá cao. Bởi lẽ hầu hết các thuốc, nếu dùng đúng liều thì có tác dụng chữa bệnh, còn nếu dùng quá liều thì lại là chất độc.
Liều dùng của thuốc không thể ấn định một cách tùy tiện mà phải qua quá trình nghiên cứu cẩn trọng là thử tác dụng dược lý để xác dịnh. Trước hết, thuốc phải được thử độc tính cấp để xác định LD50 (liều gây chết 50 phần trăm súc vật thí nghiệm, viết tắt của lethal dose 50).
Súc vật thí nghiệm dùng để xác định LD50 thường là chuột nhắt trắng chủng Swiss cùng độ tuổi, không phân biệt đực cái, có trọng lượng từ 18 đến 22gam, khỏe mạnh, do cơ sở chăn nuôi đạt tiêu chuẩn cung cấp (ở Việt Nam thường dùng chuột của Viện Vệ sinh Dịch tễ TW).
Chuột sau khi chuyển về được nuôi ở điều kiện phòng thí nghiệm trong 3 ngày, sau đó chia thành các lô, mỗi lô có 10 con, khi làm thí nghiệm, người ta thường cho chuột uống thuốc vào buổi sáng trước khi cho ăn bằng kim cong, tù đầuvới khối lượng tính theo cân nặng là 0,2ml cho 10 gam chuột. Sau khi cho uống thuốc chuột được theo dõi trong vòng 72 giờ về tình trạng chung và số chuột bị chết trong mỗi lô.
Người ta thường lựa chọn một trong hai phương pháp để xác định LD50 của thuốc đó là phương pháp Behrans – Karber và phương pháp Litchfield – Wilcoxon. Đa phần thường làm LD50 theo phương pháp Behrans – Karber (vì theo phương pháp Litchfield – Wilcoxon phải sử dụng loại giấy logarit thường khó kiếm trên thị trường). Theo phương pháp Behrans – Karber thông thường chia chuột thành 5 lô thí nghiệm và 1 lô đối chứng. Lô đối chứng thường cho chuột uống nước muối sinh lý; các lô cho uống thuốc theo quy luật là lô kế tiếp cho liều gấp đôi lô trước đó. Theo dõi chuột trong 72 giờ về tình trạng chung và số chuột chết trong các lô, từ đó xác định được LD50 của thuốc theo công thức tính của Behrans – Karber. Xác định được LD50 là một căn cứ quan trọng để từ đó xác định liều dùng của thuốc.
Với một số bài thuốc cổ truyền vẫn được dùng trong dân gian hoặc các bài thuốc cổ phương có gia giảm, khi xác định LD50ta thường cho lô chuột uống chế phẩm có liều tối đa gấp 100 lần liều dự định dùng cho người bệnh hoặc với liều cao nhất mà chuột có thể uống được. Nếu chuột thí nghiệm vẫn bình thường,không có con nào chết hoặc không có biểu hiện của nhiễm độc thì được xem như chế phẩm đó không xác định được LD50 và được coi như chế phẩm đó không có độc tính.
Để đảm bảo an toàn cho người sử dụng, trước khi đưa thuốc vào lưu thông phân phối trên thị trường, các nhà nghiên cứu thuốc còn phải thử các tác dụng khác như độc tính bán trường diễn, độc tính trường diễn, tác dụng gây ung thư, tác dụng gây quái thai, v.v…tương tác thuốc và các tác dụng không mong muốn.
Bởi thuốc là sản phẩm dùng để chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe cho con người nên phải được nghiên cứu một cách nghiêm túc và đầy đủ về quá trình tác dụng của thuốc lên cơ thể (dược lực học) và ngược lại là quá trình tác động của cơ thể lên thuốc (dược động học) trên cơ sở đó thầy thuốc mới có cơ sở để hướngdẫn thấu đáo cho người bệnh; đồng thời cũng đòi hỏi bệnh nhân phải có sự hợp tác chặt chẽ với thầy thuốc và tuân thủ nghiêm ngặt sự hướng dẫn sử dụng thuốc của thầy thuốc trong suốt quá trình điều trị.
Bác sỹ dược lý CKI Lê Văn Chính
Doctor SAMAN
