KHÁI NIỆM CƠ BẢN, NGUYÊN NHÂN VỀ SỨC KHỎE TÂM THẦN.
Các từ ngữ để chỉ các bệnh tâm thần theo thời gian cũng có nhiều thay đổi, thời thuộc địa của Pháp gọi bệnh nhân tâm thần là “điên” và bệnh viện tâm thần là “nhà thương điên”. Từ “điên” này có tính miệt thị, làm cho xã hội đã xa lánh những người bệnh, lại càng bị xa lánh hơn. Nên sau này, khi hòa bình (1954) lập lại chúng ta đổi tên “điên” là “tâm thần”, hay tinh thần.
Nhưng như thế có lẽ còn chưa đủ; Do tâm thần là một lĩnh vực rộng, nó hầu như ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng của rất nhiều vấn đề, đặc biệt là cấu trúc từng cá thể và cấu trúc xã hội. Chính vì vậy mà Tổ chức y tế thế giới (WHO) đã quan niệm về sức khỏe là “ Trạng thái hoàn toàn thoải mái về thể chất, tâm thần và xã hội, và không phải chỉ tình trạng không bệnh hay thương tật”.
Như vậy, xét về sức khỏe sẽ có 3 loại sức khỏe: sức khỏe thể chất, sức khỏe tâm thần, sức khỏe xã hội. Hiện nay, sức khỏe thể chất (cơ thể) đã từng bước được đặt đúng vào vị trí của nó, thì sức khỏe tâm thần vẫn còn phải bền bỉ phấn đấu để từng bước làm thay đổi dần nhận thức vẫn còn nhiều lệch lạc, nhiều mặc cảm của không ít người.
Ngày nay, ngành tâm thần học có xu hướng gọi tâm thần là Sức khỏe tâm thần, Chăm sóc sức khỏe tâm thần...
Bài viết này của chúng tôi muốn cung cấp cho các bạn có một kiến thức nhất định về Tâm thần học, để từ đó có thể hiểu thêm về các bệnh tâm thần, nguyên nhân gây ra, từ đó có phương pháp phòng ngừa cũng như điều trị có hiệu quả.
1. Sức khỏe tâm thần là gì.
Sức khỏe tâm thần là một trạng thái không chỉ có rối loạn tâm thần, bị bệnh tâm thần hay dị tật về tâm thần mà còn là một trạng thái tâm thần hoàn toàn thoải mái; Muốn có một trạng thái tâm thần thoải mái cần phải có chất lượng cuộc sống tốt, có được sự cân bằng và hòa hợp giữa cá nhân từng người với mọi người xung quanh và với môi trường xã hội. Đây là một khái niệm rất quan trọng.
2. Thế nào được gọi là bệnh tâm thần ?
Bệnh tâm thần là những bệnh do hoạt động não bộ bị rối loạn gây nên những biến đổi bất thường về lời nói, ý tưởng, tư duy, cảm xúc, hành vi - tác phong, tình cảm...
Hiện nay, bệnh tâm thần là một bệnh rất phổ biến và có xu hướng gia tăng theo xu hướng thời đại, trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Đó là do quá trình toàn cầu hóa, công nghiệp hóa, đô thị hóa...ngày càng phát triển, mặt lợi và tốt thì ai cũng biết, nhưng mặt trái của nó chúng ta cũng cần được chú ý quan tâm. Bởi lẽ, công nghiệp càng phát triển, sự đô thị hóa làm tập trung dân cư vào các thành phố ngày càng đông, kéo theo môi trường ngày càng bị ô nhiễm, tiếng ồn ngày càng nhiều, cuộc sống ngày càng áp lực và căng thẳng làm phát sinh các bệnh bệnh tâm thần. Bệnh tâm thần thường không gây chết người đột ngột, nhưng làm giảm sút khả năng lao động và học tập của người bệnh, làm đảo lộn sinh hoạt gia đình, gây căng thẳng cho các thành viên trong gia đình, làm tổn thất về kinh tế. Bệnh tâm thần nếu không được chữa trị kịp thời có thể dẫn đến trạng thái tâm thần sa sút, người ta thấy nếu phát hiện sớm và điều trị sớm bệnh tâm thần có thể ngăn ngừa được sự tiến triển xấu này.
3.Những nguyên nhân nào gây nên bệnh tâm thần ?
3.1 Các nguyên nhân thực tổn
- Chấn thương sọ não;
- Nhiễm trùng thần kinh: Viêm não, viêm màng não, giang mai thần kinh...
- Các bệnh mạch máu não và các tổn thương não khác: Tai biến mạch máu não, u não, teo não, thoái hóa não...
- Nhiễm độc thần kinh: Nhiễm độc rượu (đặc biệt là nghiện rượu), ma túy, nhiễm độc nghề nghiệp...
- Các bệnh về nội tiết, các bệnh cơ thể có ảnh hưởng đến hoạt động của não.
3.2 Các căn nguyên tâm lý
- Căng thẳng tâm lý (stress)
- Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên do giáo dục không đúng, môi trường xã hội không thuận lợi
- Phản ứng bất toại, trầm cảm
3.3 Các nguyên nhân cấu tạo thể chất bất thường và phát triển tâm lý gây ra
- Chậm phát triển tâm thần
- Nhân cách bệnh
- Yếu tố gia đình
3.4 Các nguyên nhân chưa rõ ràng
Do có sự kết hợp phức tạp của nhiều nguyên nhân khác nhau như di truyền, chuyển hóa, miễn dịch, cấu tạo thể chất...nên khó xác định nguyên nhân nào là chủ yếu. Các bệnh nguyên nhân chưa rõ ràng gặp trong các bệnh gọi là rối loạn tâm thần nội sinh (hay nội phát) thường gặp là :
- Bệnh tâm thần phân liệt
- Rối loạn cảm xúc lưỡng cực
- Động kinh nguyên phát
- Và có thể nhiều bệnh tâm thần khác...
3.5 Các yếu tố thuận lợi cho bệnh tâm thần phát sinh
-Tuổi tác: Lứa tuổi có đặc điểm riêng, vì vậy có bệnh tâm thần hay xảy ra ở lứa tuổi này lại ít xảy ra ở lứa tuổi khác. Thí dụ: Bệnh tâm thần phân liệt ít khi xảy ra ở người cao tuổi, nhưng lại xảy ra nhiều ở lứa tuổi trẻ.
- Giới tính: Nam giới thường mắc bệnh tâm thần nhiều hơn nữ giới. Các bệnh tâm thần do chấn thương sọ não, nghiện rượu, động kinh...thường gặp ở nam nhiều hơn. Trong khi đó, bệnh rối loạn phân ly ( Hysteria), rối loạn cảm xúc lưỡng cực, trầm cảm, lo âu...lại hay gặp ở nữ.
-Tình trạng sức khỏe toàn thân (sức khỏe thể chất): Trên thực tế hay gặp những bệnh tâm thần xuất hiện khi sức khỏe bị giảm sút, mất ngủ kéo dài, suy dinh dưỡng, ăn uống thiếu chất, làm việc quá sứcv.v
Ngô Quang Trúc
TS.BS. cao cấp, chuyên khoa tâm thần và thần kinh
