Thuật ngữ “estrogen” dùng để chỉ một nhóm các hormone có tính chất hoá học tương tự nhau bao gồm estradiol, estrone (có nhiều nhất ở những phụ nữ trong độ tuổi sinh sản) và estriol (được sản xuất bởi nhau thai trong giai đoạn mang thai).

Ở nữ giới, estradiol và estrone được sản xuất ở buồng trứng, vỏ thượng thận và các mô mỡ; estriol được sản xuất bởi nhau thai. Estrogen đi theo dòng máu đến gắn vào các thụ thể của nó ở các tế bào tại mô đích,tác động đến tuyến vú,tử cung, não xương, gan, tim và các loại mô khác, kiểm soát sự phát triển của nội mạc tử cung, điều hoà nhiều quá trình chuyển hoá (phát triển xương, nồng độ cholestrol…).

Ở nam giới, estrogen được sản xuất tại các tế bào Sertoli cuả tinh hoàn, do quá trình chuyển hoá testosterone thành estradiol dưới tác dụng của enzyme aromatase,được sản xuất ở vỏ thượng thận và ở nhiều mô trên cơ thể,trong đó có 80% estrogen ở nam được tạo thành tại gan.

Trong máu phần lớn các estrogen liên kết với chất mang-protein. Gan đóng vai trò quan trọng trong chuyển hoá và bất hoạt các estrogen. Tuy nhiên, sự chuyển đổi các estrogen và sự tạo thành chúng từ các tiền chất còn có thể xảy ra trong nhiều các mô khác nữa, ví dụ, trong phổi, v.v…

Estrogen ở nam giới tham gia vào quá trình sinh tinh (có vai trò quan trọng trong khả năng sinh sản của nam giới): chất lỏng, được sản xuất bởi các tế bào Sertoli,sẽ đưa tinh trùng đến nơi tích trữ tinh dịch là mạng lưới tinh hoàn, từ đó tinh dịch đi vào ống dẫn tinh, mà các biểu mô của nó tiết ra một lượng lớn các thụ thể của estrogen. Tinh trùng chín và được bảo quản ở mào tinh hoàn. Quá trình này đi kèm theo sự hấp thụ 90% chất lỏng bao quanh tinh trùng (chủ yếu trong ống dẫn tinh). Hess và các cộng sự phát hiện thấy ở những con chuột đực thiếu thụ thể estrogen α (ER-α) thay vì hấp thụ chất lỏng,ống dẫn tinh của chúng lại tiết ra nó.

Các tế bào Sertoli liên tục sản xuất chất lỏng dưới sự kiểm soát của androgen. Sự tích tụ chất lỏng dần dần làm giảm sản xuất tinh trùng do áp lực tăng lên bên trong tinh hoàn. Lượng chất lỏng nhiều vượt mức làm loãng khá nhiều yếu tố được sản xuất bên trong mào tinh hoàn là điều ảnh hưởng đến tinh dịch. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng, trên thực tế các con chuột đực thiếu các thụ thể ER-α là vô sinh. Trong thực tế, nếu xét theo sự phân bố các thụ thể thì thấy estrogen có nhiều hình thức ảnh hưởng đến chức năng sinh sản của nam giới.

Những thụ thể ER-α hoặc ER-β trong một phần bất kỳ của đường sinh dục nam giới: trong các tế bào Sertoli (chúng điều chỉnh việc sản xuất tinh dịch), trong các tế bào Leydig (nơi sản xuất ra androgen), trong các ống dẫn tinh trùng, trong các mào tinh hoàn và trong các cơ quan sinh dục tạo nên xuất tinh. Các thụ thể estrogen cũng hiện diện trong tuyến yên, não, xương, da, ruột, trong mạch máu của tim và ở nhiều mô khác. Estrogen còn được thể hiện không chỉ ở nam giới trưởng thành mà còn trong bào thai và trẻ sơ sinh. Có thể nói, estrogen thực hiện những chức năng quan trọng nhất trong cơ thể nam giới. Ở người đàn ông, đột biến rối loạn chức năng của ER-α và aromatase dẫn đến giảm số lượng tinh trùng, giảm khả năng tồn tại. Sự thiếu hụt estrogen hoặc vô cảm với estrogen dẫn đến tích tụ các chất lỏng trong ống dẫn tinh và sau đó là teo tinh hoàn. Như vậy, quá trình suy giảm hấp thụ chất lỏng có thể dẫn đến vô sinh ở các cá thể nam giới thiếu những thụ thể estrogen α.

Để tăng số lượng tinh trùng ở nam giới bị chứng ít tinh trùng thì tamoxifen được khuyên dùng như một chất vừa có ái lực với estrogen vừa là chất đối kháng của estrogen.

Như vậy, estrogen được biết đến ở nam giới như một hormone quan   trọng tham gia vào quá trình sinh tinh.

Trên thực tế, estrogen đã được tổng hợp (estron và estriol) và được áp dụng như một biện pháp hạn chế ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới. Các nghiên cứu cho thấy estrogen đã ngăn chặn sự lây lan của tế bào ung thư.

Tuy nhiên, với nam giới khi dùng thuốc ở liều cao có thể gây ra teo tinh hoàn, ngừng sản xuất tinh trùng và teo các cơ quan sinh dục ngoài.

Mặt trái của estrogen: ở nam giới vẫn có một tỷ lệ nhỏ mắc phải hội chứng dư thừa aromatase, trong đó tuổi tác, béo phì, insulin, gonadotropins và rượu là những yếu tố làm tăng hoạt động của aromatase. Do đó, nếu như estrogen được sinh ra quá nhiều ở nam thì nó sẽ gây ra nhiều tác dụng phụ không mong muốn có hại cho sức khoẻ.

Ts. Lô Quang Phú

Nghiên cứu viên cao cấp

Viện Y Học Bản Địa Việt Nam

Doctor SAMAN