Thuốc có thuộc tính 2 mặt, với liều này là thuốc bổ, phòng bệnh, chữa bệnh, với liều khác lại gây độc. Chính vì lẽ đó mỗi thuốc hay thực phẩm dùng trong phòng bệnh chữa bệnh đều phải thử độ an toàn trên súc vật trước khi dùng cho người. Ngày xưa vua Thần Nông chế ra ngọn roi tiên để đánh vào cây cỏ có thể phát hiện cây có độc chất hay không rồi mới chia ra dược thượng phẩm, dược trung phẩm, dược hạ phẩm.
Ngày nay với trình độ khoa học-kỹ thuật tiên tiến chúng ta thử độc tính cấp trong 3 ngày, độc tính bán trường diễn trong 30 ngày, độc tính trường diễn trong 3 tháng. Từ đó xác định liều trung bình, liều tối thiểu, tối đa dùng cho người bệnh.
Súc vật dùng xác định liều độc cấp tính và liều chí tử 50 thường dùng chuột nhắt trắng chủng swiss trọng lượng từ 18-22g không phân biệt đực cái, không có chửa. Với độc tính bán trường diễn và độc tính trường diễn thường dùng thỏ trọng lượng từ 1,8-2,2 kg, không phân biệt đực cái, không có chửa.
Trước hết chúng ta xác định liều dùng thông dụng dự kiến trên người theo kinh nghiệm, theo những căn cứ khác đã có. Từ đó tiến hành tính liều trung bình trên theo kg thân trọng trung bình (50 kg) theo quy ước chung của hiệp hội dược học quốc tế. Ví dụ nếu liều theo dự kiến 5g/người/24h thì liều trên kg thân trọng là 5:50 = 0,1g/kg. Đây gọi là liều cơ sở để tính toán liều độc trên súc vật.
Dùng 100 chuột chia đều làm 10 nhóm ngẫu nhiên, đánh số từ 1-10, nhóm 1 cho uống nước cất, các nhóm chuột còn lại được uống cưỡng bức liều tăng dần theo từng nhóm đến khi xác định được liều cao nhất không chuột nào trong nhóm bị chết và liều thấp nhất gây chết tất cả các chuột trong nhóm. Từ đó tính ra liều LD50.
Thỏ cần tối thiểu 36 con chia ngẫu nhiên thành 3 nhóm, nhóm 1 uống nước cất làm chứng, nhóm 2,3 ngẫu nhiên được uống liều độc trung bình hoặc liều cao trong 30 ngày. Trước khi làm thí nghiệm chuột được lấy máu xét nghiệm về chức năng tạo máu, chức năng gan, thận, tim…sau uống 15 ngày lấy máu làm xét nghiệm lần 2, sau ngày 30 giết mổ xem đại thể tim, gan, thận, chức năng tạo máu và xét nghiệm máu lần 3.
So sánh hoạt động của các nhóm súc vật, sự biếng ăn, rụng lông, tính chất phân, số lượng nước tiểu, trọng lượng và các kết quả các xét nghiệm có đối chứng ngang các nhóm, đối chứng trước sau. Từ đó rút ra kết luận thuốc độc từ liều nào, độc trên cơ quan nào. Cẩn thận hơn người ta còn lấy tạng phủ động vật nhuộm tiêu bản HE để soi, so sánh cá nhóm về mặt vi thể.
Doctor SAMAN
