Rối loạn trí tuệ theo Tâm thần học
Trí tuệ là phạm trù khá rộng, được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau. Theo Wikipedia - Bách khoa toàn thư mở thì: “Trí tuệ (hoặc thông thái, sáng suốt, thông tuệ, sự khôn ngoan) là khả năng suy nghĩ và hành động sử dụng kiến thức, kinh nghiệm, sự hiểu biết, ý thức chung và cái nhìn sâu sắc” .
Còn theo Tâm thần học: “Trí tuệ là hoạt động nhận thức của con người, bao gồm các kinh nghiệm, kiến thức đã thu thập được và cả năng lực tiếp thu kinh nghiệm mới và áp dụng nó vào thực tiễn. Trí tuệ khái quát tất cả các quá trình nhận thức, nó có liên quan đến các hoạt động tâm thần khác; đặc biệt liên quan chặt chẽ đến tư duy (đặc biệt là với các quá trình suy luận, phán đoán, lĩnh hội...)”.
Khối lượng kinh nghiệm, kiến thức của con người phản ánh trí tuệ. Quá trình hình thành và phát triển trí tuệ có liên quan chặt chẽ đến yếu tố bẩm sinh của não bộ (yếu tố di truyền), và quá trình học tập và rèn luyện (yếu tố giáo dục) của mỗi một con người.
Trong Tâm thần học, rối loạn trí tuệ được biểu hiện ra ngoài dưới 2 dạng chủ yếu đó là chậm phát triển tâm thần và sa sút trí tuệ. Các rối loạn chủ yếu này được chia ra nhiều loại từ nhẹ, trung bình đến nặng, và chúng được tập hợp thành hội chứng, do nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên như bệnh nhân bị tổn thương não, các bệnh về nhiễm sắc thể, các bệnh rối loạn về chuyển hóa, nhiễm trùng, nhiễm độc, chấn thương...
- Hội chứng chậm phát triển tâm thần (CPTTT)
CPTTT thường mang tính chất bẩm sinh hoặc có thể xuất hiện trong vài năm đầu sau sinh. Hội chứng này có đặc điểm chung:
- Khả năng hoạt động nhận thức của trẻ yếu hoặc không có, nên trẻ không thể lĩnh hội được kiến thức mới.
- Trẻ còn trí nhớ máy móc khá tốt nhưng trí nhớ thông hiểu giảm hoặc không có.
- Trẻ thường có những động tác vô nghĩa, hành vi kích động vô lý.
- Kèm theo trẻ có thể có dị dạng về cơ thể, nội tạng như sứt môi, hở hàm ếch...
Về lâm sàng, người ta chia CPTTT làm 3 mức độ.
1.1 CPTTT mức độ nặng (Ideotte – còn gọi ngu); gồm có các đặc điểm sau:
- Phản ứng cảm xúc: Chỉ thỏa mãn nhu cầu bản năng có được thỏa mãn hay không? Ví dụ: Người bệnh thích thì hét lên, không thích thì đập phá, khóc...
- Hoạt động mang tính chất đơn điệu: lắc lư người, động tác mang tính chất định hình, các động tác mang tính phức tạp lại không làm được.
- Không tự phục vụ được bản thân: như vệ sinh cá nhân, ăn uống...phải có người trợ giúp.
- Ngôn ngữ: Có thể phát âm được một số từ đơn giản.
1.2 CPTTT mức độ trung bình (Imbecilite – còn gọi đần); có các đặc điểm:
- Bệnh nhân phản ứng với xung quanh đa dạng và linh hoạt hơn so với ngu.
- Bệnh nhân có ngôn ngữ cũng phát triển hơn so với ngu, có một số vốn từ thông dụng, có thể phát âm sai, giọng trẻ con.
- Bệnh nhân có thể thu nhận và tích lũy được một số kinh nghiệm đơn giản trong cuộc sống, chỉ có tư duy cụ thể, không khái quát được.
- Phản ứng cảm xúc sơ đẳng, thô bạo, khoái cảm, giận dữ...
- Người bệnh có thể có gắn bó với một số người nhất định.
- Bệnh nhân rất dễ bị ám thị, nên dễ bị người khác lợi dụng.
- Bệnh nhân có thể làm được lao động giản đơn.
1.3 CPTTT mức độ nhẹ (Debilite mentabe còn gọi là thộn); gồm có:
- Bệnh nhân có thể khái quát hóa được các kinh nghiệm đơn giản.
- Bệnh nhân vốn từ nghèo nàn, nói không được linh hoạt.
- Bệnh nhân không thể xử lý được các tình huống khó khăn.
- Bệnh nhân cũng dễ bị lợi dụng, dễ bị ám thị.
- Có trí nhớ máy móc khá phát triển.
- Có thể học được các năm đầu ở trường phổ thông và làm được một số nghề đơn giản.
- Có thể lập được gia đình và sống hòa hợp với người xung quanh.
2. Hội chứng sa sút trí tuệ:
- Bệnh nhân bị mất toàn bộ hay một phần năng lực phán đoán.
- Rối loạn trí nhớ: Mất toàn bộ hay một phần kiến thức, thói quen đã thu nhận được trước kia
- Nhân cách biến đổi nặng.
- Bệnh nhân mất khả năng thích ứng với cuộc sống như không tiếp thu được các kiến thức mới, không giải quyết được các nhu cầu trong cuộc sống hàng ngày...
Người ta chia làm 2 loại sa sút trí tuệ: Sa sút trí tuệ toàn bộ, sa sút trí tuệ từng phần
2.1 Sa sút trí tuệ toàn bộ:
- Bệnh nhân có rối loạn trầm trọng về mặt nhân cách, trí nhớ, phán đoán và cảm xúc.
2.2 Sa sút trí tuệ từng phần:
- Bệnh nhân có rối loạn trí nhớ trầm trọng, các rối loạn khác không nặng. Thường gặp trong xơ vữa động mạch não, các bệnh nội tiết, chấn thương sọ não, nhiễm độc nặng...
Người ta hay nói đến sa sút trí tuệ trong bệnh tâm thần phân liệt, trong bệnh động kinh, trong bệnh Alzheimer...
Nhìn chung, khi bệnh nhân bị các rối loạn trí tuệ điều trị là khó khăn; bệnh nhân và người nhà bệnh nhân cần phải kiên trì, bền bỉ... kết hợp nhiều liệu pháp để điều trị: Liệu pháp dùng thuốc (hóa dược), liệu pháp phục hồi chức năng, liệu pháp tâm lý, liệu pháp lao động, liệu pháp tái thích ứng xã hội v.v. Về liệu pháp dùng thuốc trong điều trị rối loạn trí tuệ: Các thuốc Tây y cho đến nay dùng hiệu quả chưa được như kỳ vọng, vì vậy người ta hy vọng các thuốc Y học cổ truyền có thể giải quyết được vấn đề này. Viện Y học bản địa Việt Nam đang đi theo hướng nghiên cứu đó, và bước đầu đã có những kết quả nhất định - Trong đó Neo -19 Saman là một ví dụ.
TS.BS Cao cấp Ngô Quang Trúc
.jpg)
