Homocystein (Hcy) là một acid amin có chứa lưu huỳnh được tạo thành trong quá trình chuyển hoá Methionine. Trong chu trình chuyển hoá Hemocystein thì acid Folic, vitamin B12, vitamin B6 đóng vai trò là Coenzym tham gia vào quá trình chuyển hoá thoái dáng Hcy máu.
Mặt khác, một số nghiên cứu gần đây cho thấy acid Folic có vai trò riêng là chất chống Oxy hoá. Các nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy có mối liên quan giữa tăng nồng độ Hcy máu với sự giảm acid Folic và vitamin B12 huyết tương.
Như chúng ta đã biết, các yếu tố nguy cơ gây Đột quỵ (nhồi huyết não) có rất nhiều, trong đó có các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi được như: tuổi, yếu tố gia đình, sinh thiếu tháng, chủng tộc, giới tính... Và các yếu tố nguy cơ có thể đo lường và thay đổi được như: tăng huyết áp, rung nhĩ, rối loạn Lipid máu, tăng Homocystein, đái tháo đường, rối loạn đông máu... Có các yếu tố nguy cơ do lối sống tạo ra như nghiện thuốc lá, lạm dụng rượu, lạm dụng thuốc,béo phì, giảm vận động, stress,chế độ ăn, yếu tố kinh tế xã hội...
Tăng Hemocystein trong máu là yếu tố nguy cơ gây Đột quỵ não: Ngày nay tăng Hemocystein máu đã được ghi nhận là yếu tố nguy cơ phổ biến, là tác nhân gây thuyên tắc mạch máu như: Đột quỵ não, nhồi máu cơ tim cấp, bệnh động mạch ngoại vi và thuyên tắc tĩnh mạch. Các nghiên cứu về tế bào học trong ống nghiệm xác định tăng Hcy máu đã ảnh hưởng trên lớp nội mạc và cơ trơn mạch máu trước khi bị thuyên tắc mạch (Van Guelpen B năm 2005, Virtanena J. K năm 2005, Weikert C năm 2007, Lê Phi Long năm 2012, Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Minh Hiện năm 2017...).
Thiếu vitamin B12, vitamin B6 hoặc acid Folic máu làm giảm quá trình thoái dáng Homocystein, từ đó gây tăng Hcy máu. Như vậy, 3 vitamin nhóm B này đã gián tiếp giảm quá trình gây xơ vữa động mạch thông qua vai trò của Hcy, một chất đã được khẳng dịnh là nguyên nhân làm tổn thương nội mạc động mạch và phát động quá trình xơ vữa động mạch.
* Những nguyên nhân làm tăng Homocystein :
- Yếu tố sinh học và lối sống: tuổi cao, giới tính nam làm tăng nồng độ Hcy, hút thuốc lá, uống Cà phê làm tăng Hcy trong máu.
- Yếu tố di truyền: gặp ở người trẻ với Hcy tăng cao trong máu, có Hcy niệu,
- Do thiếu hụt dinh dưỡng: sự chuyển hoá Hcy có liên quan đến acid Folic, vitamin B6, vitamin B12. Theo Selhub có đến 2/3 các trường hợp tăng Hcy máu liên quan đến đến tình trạng thiếu ít nhất một trong các vitamin này. Việc bổ xung ba vitamin nhóm B này có thể đưa nồng độ Hcy máu trở lại bình thường.
- Thuốc làm tăng Hcy máu: các thuốc chống ung thư (Methotrexate), thuốc chống động kinh, thuốc chống co thắt phế quản (Theophylline)...có thể làm tăng nồng độ Hcy trong máu.
- Các bệnh lý làm tăng Hcy: Suy thận, ung thư, vẩy nến, suy tuyến giáp, động kinh, Luput ban đỏ hệ thống...có thể làm tăng Hcy máu.
* Vai trò của acid Folic trong cơ thể: vai trò kinh điển của acid Folic được biết đến từ lâu trong chức năng Thần kinh và Tâm thần (vai trò trong bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn tâm thần, giảm nguy cơ gây dị tật ống thần kinh ở thai nhi), vai trò trong tạo tế bào hồng cầu, và có thể chống ung thư kết tràng, ung thư vú. Ngoài ra, những năm gần đây người ta còn phát hiện thêm chức năng chống xơ vữa động mạch của acid Folic.
Vai trò của acid Folic trong xơ vữa động mạch liên quan đến tăng Hcy máu và chống oxy hoá: các nghiên cứu can thiệp lâm sàng gần đây đã chỉ ra rằng, Hcy huyết tương giảm dường như không phải là cơ chế chính của những tác nhân có lợi trên chức năng nội mô. Bổ xung liều thấp acid Folic có thể làm giảm Hcy máu, nhưng không làm giảm các nguy cơ tim mạch. Tuy nhiên với acid Folic liều cao có thể cải thiện được chức năng nội mô trước khi có sự thay đổi bất kỳ nào nồng độ Hcy máu.
* Kết luận: nồng độ Hcy tăng trong máu là yếu tố nguy cơ hiện hữu hay gặp với Đột quỵ não, việc điều trị bổ xung acid Folic, vitamin B12, vitamin B6 có vai trò quan trọng trong phòng ngừa Đột quỵ não và xơ vữa động mạch.
TS. BS. Ngô Quang Trúc
Chuyên ngành tâm thần kinh
Doctor SAMAN
