Cây xấu hổ
Cây xấu hổ, (Cây mắc cỡ, cây thẹn, cây trinh nữ, hàm tu thảo,...) Tên khoa học : Mimosa pudica L.
Cây mọc hoang khắp nơi trong nước ta, nhiều nhất là vùng trung du và miền núi. Theo Đàm Trung Bảo và cộng sự cây xấu hổ là một trong các loài cây thực vật giàu selen. Trong những năm gần đây người ta phát hiện selen có tác dụng ngăn chặn sự khởi động của tế bào ung thư, có tác dụng kích thích miễn dịch thể dịch và miễn dịch tế bào, có tác dụng tốt trên bệnh thấp khớp, tim mạch, huyết áp, ngoài ra còn có tác dụng an thần, chống co giật, giảm đau, chống viêm.
Về sinh hóa học, selen được coi như nhóm hoạt động của nhiều men. Selen có tác dụng bảo vệ tế bào, màng tế bào chống lại hiện tượng oxy hóa, ngăn chặn sự tạo thành Lipoperoxyt nên có tác dụng làm chậm quá trình lão hóa. Selen tham gia sự vận chuyển ion qua màng tế bào, tham gia điều khiển sự tổng hợp colagen, tổng hợp protein của hồng cầu và của gan, tổng hợp DNA, RNA...
Cây xấu hổ còn chứa nhiều thành phần hóa học như chất Alcaloid - một axit amin có nguồn gốc tự nhiên, trong y học được sử dụng để giảm đau, gây tê. Các chất khác được tìm thấy trong cây xấu hổ gồm: Flavonosid, Crocetin, Minosin, axit amin, các loại alcol và axit hữu cơ. Lá cây xấu hổ có các thành phần tương tự Selen và Adrenalin. Đây là các thành phần giúp hỗ trợ quá trình vận chuyển máu tới tim.
Cây xấu hổ thân thảo, sống lâu năm. Khi mới sinh trưởng, cây thường mọc thẳng, hướng lên trên nhưng khi trưởng thành, cây thường bò lan trên mặt đất. Thân cây nhỏ, phân thành nhiều cành nhánh, chiều dài có thể lên tới 1,5m; thân và nhánh có nhiều gai móc. Lá xấu hổ có hình lông chim, khi chạm vào sẽ tự động khép lại. Hoa xấu hổ mọc từ nách lá, có cuống dài, hoa nhỏ với màu tím đỏ hình cầu. Quả xấu hổ hình ngôi sao, nhiều lông cứng, mọc tụ thành chùm.
Cây xấu hổ đã được dùng trong các bài thuốc dưới đây:
Trị đau thắt lưng, đau khớp
- Bài thuốc 1: Rễ cây xấu hổ sao vàng, tẩm rượu, sao khô lại. Mỗi lần dùng 20 - 30g, sắc nước uống trong ngày;
- Bài thuốc 2: Dùng 20 - 30g rễ cây xấu hổ sao vàng, tẩm rượu, 20g rễ cúc tần, hy thiêm thảo 30g, sắc nước uống trong ngày;
Trị zona thần kinh
Giã nát lá cây xấu hổ, đắp lên vùng da bị zona để giảm đau;
Trị suy nhược thần kinh
- Bài thuốc 1: Dùng 30g cây xấu hổ, sắc nước uống trong ngày;
- Bài thuốc 2: 20g cây xấu hổ, 15g cây nụ áo hoa tím, 30g chua me đất hoa vàng, 20g lạc tiên, 20g mạch môn, 10g thảo quyết minh, sắc uống 1 thang/ngày, dùng trong 7 - 10 ngày;.
Trị loạn nhịp tim
Chúng tôi đã nghiên cứu bài thuốc THỦY XƯƠNG BỒ gồm có: Cây xấu hổ, thủy xương bồ, ngưu tất, củ bình vôi, có tác dụng chữa rối loạn nhịp tim ngoại tâm thu thất, là đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ đã nghệm thu với kết quả xuất sắc.
Tài liệu tham khảo:
- Đàm Trung Bảo, Hoàng Tích Huyền, Phạm Khuê (1984) “Nghiên cứu những dược liệu giàu selen đã được ứng dụng trong y học cổ truyền Việt Nam” Dược học số 4
- Nguyễn Văn Hồng, Nguyễn Khắc Viện (1996) “ Nghiên cứu ảnh hưởng của bài thuốc Thủy xương bồ trên điện tim đồ thỏ thực nghiệm” Công trình nghiên cứu y học quân sự số 3
- Nguyễn Văn Hồng, Nguyễn Khắc Viện, Nguyễn Phú Kháng, Trần Thế Tăng (1997) “ Đánh giá độ an toàn của thủy xương bồ điều trị loạn nhịp tim ngoại tâm thu thất” Công trình nghiên cứu y học quân sự số 1
- Nguyễn Văn Hồng(2000) “Nghiên cứu tác dụng điều trị ngoại tâm thu thất của bài thuốc Thủy xương bồ” Tạp chí Y học Quân sự Cục Quân y.
PSS.TS. Nguyễn Văn Hồng
