Bệnh teo não Zika được phát hiện loài khỉ, có khả năng lây sang người từ muỗi và nghiên cứu lần đầu tiên vào năm 1947 tại khu rừng ZIKA thuộc đất nước Uganda. Nên bệnh này có tên là ZIKA và tên gọi cho nguyên nhân gây bệnh là Virus ZIKA. Virus gây bệnh là thành viên của virus Flaviviridae  truyền bệnh bởi muỗi A. aegypti. Ở người, virus gây sốt Zika, sốt nhẹ, có thể viêm kết mạc, đau cơ, mỏi toàn thân thoáng qua khiến người bệnh chủ quan không chú tâm khám và điều trị. Trong điều kiện giao thông của loài người ngày càng thuận lợi, năm 2014, virus đã lây lan dần về phía đông đến Polynesia thuộc Pháp , sau đó đến đảo Phục Sinh và năm 2015 đến Mexico, Trung Mỹ, vùng Caribbean, và Nam Mỹ, nơi bùng phát Zika đã đạt đến đại dịch.

Virus Zika truyền bệnh bởi muỗi A. aegypti nên có liên quan bệnh sốt xuất huyết , sốt vàng da, viêm não Nhật Bản, và West Nile virus.  Điều trị bằng truyền bù dịch, nghỉ ngơi, giảm đau, các thuốc làm dịu khác. và hiện chưa có được thuốc đặc hiệu cho bệnh này. Có sự liên hệ rõ ràng giữa sốt Zika trên người có thai với hiện tượng teo não ở trẻ sơ sinh, nguyên nhân chưa rõ, rất có khả năng đây là hiện tượng do lây truyền từ mẹ sang con. Trên người lớn nhiễm bệnh có thể thấy hội chứng Guillain-Barré. 

Nghiên cứu thấy rằng thời gian ủ bệnh sau khi bị muỗi đốt là khoảng 10 ngày. Zika virus có thể lây giữa con người thông niêm mạc cơ quan sinh dục như giao hợp và nó cũng có thể đi qua nhau thai, gây teo não thai nhi ngay từ trong bụng mẹ. Không rõ chúng có lây qua hôn nhau hay các vết xước hay không, việc dùng chung dụng cụ người có bệnh cũng chưa được làm rõ.

Vật chủ của virus chủ yếu là con khỉ và con người. Các rủi ro tiềm năng của virus Zika có thể được giới hạn bởi sự phân bố của các loài muỗi truyền tải nó. Sự phân bố toàn cầu của virus Zika nhờ A. aegypti, đang mở rộng do thương mại toàn cầu và đi du lịch. Các tác giả nghiên cứu kết luận rằng muỗi này đang thích ứng bền bỉ trong một khí hậu miền Bắc Mỹ. Năm 2009, Brian Foy, một nhà sinh vật học từ Đại học bang Colorado nhiễm virus ZIKA ở Uganda và khi trở về đã lây nhiễm qua đường tình dục virus Zika cho vợ.  Foy là trường hợp đầu tiên được chứng minh rằng virus này có khả năng lây truyền đến người khác bằng cách quan hệ tình dục.

Năm 2015, RNA của Zika virus  đã được phát hiện trong nước ối của hai bào thai, chỉ ra rằng nó đã vượt qua nhau thai và có thể gây nhiễm từ mẹ sang con. 

Triệu chứng lâm sàng: nhiễm virus Zika sẽ nhức đầu nhẹ, phát ban dát sẩn, sốt, mệt mỏi, viêm kết mạc và đau khớp, cơ thắt lưng. Trong vòng hai ngày, ban sẩn bắt đầu mờ dần, và trong vòng ba ngày, hết cơn sốt, chỉ ban vẫn còn. Sốt Zika là một bệnh tương đối nhẹ không có tử vong, nhưng tiềm năng thực sự của nó với thai nhi là không thể lường hết.

Đến năm 2016, vẫn không có vắc xin, thuốc phòng bệnh, cách phòng duy nhất hữu hiệu là tránh bị muỗi đốt và phun thuốc diệt muỗi, diệt bọ gậy ở các vũng ao tù nước đọng. 

Các biến chứng thần kinh khác ngoài teo não.

Trong vụ dịch Polynesia Pháp, 73 trường hợp mắc hội chứng Guillain-Barré và các triệu chứng thần kinh khác đã xảy ra trên 270.000 người, có thể đó là biến chứng của virus Zika.

Trình tự hệ gen của virus Zika đã được phát hiện và công bố, điều nguy hiểm nhất là phát hiện thấy có sự thay đổi trong  cấu trúc gene có 1 codon có loại protein có thể làm tăng tốc độ sao chép của virus ở người. Điều đó đồng nghĩa với việc biến thể này đã và đang tồn tại ở châu Á trở nên nguy hiểm hơn nhiều.

Việt nam, Thái lan, Campuchia, Lào, Myanmar là những nước nhiệt đới, muỗi nhiều, nhận thức về Virus Zika chưa tỏ tường. Do vậy nguy cơ nhiễm trùng Zika trong thời gian mang thai là hiện hữu, điều đáng buồn là chúng ta chưa có huyết thanh mẫu hoặc mẫu AND để chẩn đoán sớm. Mới trong năm 2015 chúng tôi tiếp nhận 4 ca là các cháu Teo não bẩm sinh mà không rõ nguyên nhân. Hầu hết các cháu có triệu chứng chậm phát triển trí tuệ, chậm phát triển vận động, ngôn ngữ, …Nghi ngờ là do Zika nhưng rất thiếu bằng chứng. Tuy vậy, khi dùng chế phẩm từ cây thông đất cho thấy những tiến triển rất đáng kể. Cây thông đất chứa Huperzin A, đây là một chất ức chế acetylcholinesterase  và thụ thể đối kháng NMDA lại đi qua được hàng rào máu não.

Những năm gần đây, huperzin A đã được nghiên cứu ứng dụng điều trị cho các bệnh đặc trưng bởi thoái hóa thần kinh - đặc biệt là bệnh Alzheimer, teo não. Một nghiên cứu năm 2013 thấy rằng Huperzin A có thể có hiệu quả trong việc cải thiện chức năng nhận thức, vận động, ngôn ngữ cho người bị bệnh Alzheimer, teo não. Huperzin A cũng được coi là một chế độ ăn bổ sung để cải thiện trí nhớ, chức năng tâm thần và bệnh nhược cơ.

Bác sỹ Hoàng Sầm

Chủ tịch Viện Y học bản địa Việt Nam

Doctor SAMAN