Cytokine – Chiều sâu cơ chế miễn dịch
Từ năm 2010 cytokine được quan tâm mạnh mẽ, vì chiều sâu của các bệnh miễn dịch đều liên quan đến cytokine. Từ những bệnh tưởng rằng chẳng liên quan gì đến miễn dịch như nhồi máu não, nhồi máu cơ tim, chấn thương cột sống, liệt mặt, phù nề sau phẫu thuật, đông máu nội mạch rải rác … tất tần tật đều có sự hiện diện vai trò của cytokine.
Còn những bệnh mà sự hiện diện của Cytokine đã rõ ràng như vảy nến, lupus thận, khớp, bệnh đa xơ cứng, viêm đa khớp dạng thấp, viêm khớp – tim, viêm cầu thận cấp, thận hư nhiễm mỡ thì các tài liệu đã nói nhiều.
Cytokine là những phân tử protein do đa dòng tế bào, đa cơ quan, các dòng bạch cầu tiết ra khi cơ thể có sự cố, nó đóng một vai trò rộng rãi để giúp hệ thống miễn dịch phản ứng với bệnh tật, và các loại thuốc điều chỉnh tác dụng của chúng đã dẫn đến một số liệu pháp tuyệt vời.
Do tính đa dạng của nó nên Cytokine có thể có “loại tốt” khi kích thích hệ thống miễn dịch chống lại mầm bệnh lạ hoặc tấn công các khối u. Các tác dụng “loại tốt” khác của cytokine bao gồm giảm phản ứng miễn dịch, ví dụ như interferon β giảm viêm nơ-ron thần kinh ở bệnh nhân đa xơ cứng, chống viêm phù nề ổ nhồi máu não như IL-37 …
Chúng có thể là “loại xấu” khi biểu hiện gây ra các bệnh viêm nhiễm, chẳng hạn như vai trò của yếu tố hoại tử khối u α (TNF-alpha – Tumor Necrosis Factor) trong bệnh viêm khớp dạng thấp hoặc bệnh hen suyễn và bệnh Crohn.
Hiểu biết về nó để các nhà lâm sàng có thể điều chỉnh các cytokine “tốt” tạo ra hoặc dập tắt và ngăn chặn các cytokine “xấu”. Ví dụ kích thích Interleukine – IL37 để dập tắt hoạt động của IL-17, IL-6, IL-1β trong viêm khớp, bệnh tiểu đường tuýp II … Tuy nhiên, cần phải thận trọng vì một số phương pháp điều trị bằng kháng thể có thể gây ra sự giải phóng cytokine “xấu” gây chết người – như bão cytokine trong bệnh do Sars-cov-2 gây nhồi máu cơ tim, suy thận, hoại tử lan rộng phổi, xơ phối cấp … suy đa tạng dẫn tới tử vong.
Các nghiên cứu độc chất học, độc học thời khắc từ cổ xưa cho biết những loại thuốc không độc, những loại thuốc bổ đôi khi dùng chung với nhau lại trở thành thuốc độc như Nhân sâm dùng chung với Lê lô, Nofloxacine dùng chung với Prednisolone … chẳng hạn. Những tình huống đó điều có sự kích phát của cytokine xấu.
Chỉ trong dịch Covid-19 vấn đề cytokine mới được xới lại trở thành vấn đề nổi cộm, những kháng thể đơn dòng kháng cytokine, những cây thuốc, vị thuốc chống sự bùng phát thành bão cytokine như Xuyên tâm liên, rau má, Hoàng cầm, dây kí ninh, Chloroquin … mới lại được quan tâm.
Có thể nói mọi bệnh tật đều liên quan đến miễn dịch và chiều sâu của miễn dịch có thể nói chính là các hoạt động đa dạng của cytokine. Do vậy, cần có định hướng nghiên cứu cytokine theo nhiều cách nhìn khác nhau để sau đó người thầy thuốc có cách nhìn tổng thể và điều biến nó theo hướng có lợi nhất cho người bệnh.
Bác sỹ Hoàng Sầm.
