SARS-CoV-2 và vai trò của Cytokine gây viêm lan tỏa, tắc mạch

Cytokine là gì? Hãy hình dung ở Ấn Độ đang xảy ra tình trạng số người chết do vi rút SARS-CoV-2 nhiều đến mức không đếm xuể. Mới đầu có vài “phóng viên” đến đó đưa tin, những thông tin của những “phóng viên” này kích hoạt các “phóng viên” khác cùng ngành, khác ngành, cùng 1 nước, các nước khác nhau cũng đến đó đưa tin. Theo đó, “phóng viên” ngành xã hội, “phóng viên” ngành y tế, du lịch, liên hợp quốc, Việt Nam ... mỗi người đưa tin mỗi kiểu, mỗi ngành mỗi kiểu và trên thế giới chúng tạo ra những hiệu ứng khác nhau. Thế rồi, người hoạt động trọng lĩnh vực xã hội tìm cách quyên góp tiền bạc thực phẩm gửi đến ổ dịch hỗ trợ; ngành y tế gửi đến khẩu trang, thuốc men; ngành du lịch khuyến cáo không đi du lịch Ấn Độ; liên hợp quốc thì kêu gọi cả thế giới can thiệp ... những “phóng viên” đó chính là Cytokine.

Khi đủ đông đúc thì các nhóm “phóng viên” này sẽ kèn cựa lẫn nhau, hạn chế nhau, kích hoạt nhau, thậm chí chí tin quá nóng gây ra hiệu ứng phản ứng xã hội quá mạnh – tạm gọi là “bão thông tin” tương tự như “bão Cytokine”. Bão Cytokine gây hại cho cơ thể như viêm tụy cấp, viêm phổi hoại tử lan rộng, viêm màng ngoài tim, viêm thận suy thận, tắc mạch do tăng đông máu ... cuối cùng là suy đa tạng, suýt chết như phi công người Anh, 39 tuổi, mắc Covid -19 chữa ở Việt Nam.

Cytokine là một loại protein nhỏ (~ 5–20 kDa – đơn vị khối lượng nguyên tử ) chuyên việc truyền tín hiệu tế bào. Tuy có vẻ giống như cách truyền tín hiệu của hoocmon nhưng nó không phải là hoocmon, vì có nhiều loại tế bào như đại thực bào , tế bào lympho B , tế bào lympho T và tế bào mast , cũng như tế bào nội mô , nguyên bào sợi và các tế bào mô đệm khác nhau ...có thể cùng sản xuất 1 loại cytokine và cảm thụ quan của chúng không đặc hiệu như hoocmon.

Cytokine rất quan trọng đối với sức khỏe và bệnh tật, đặc biệt trong các phản ứng miễn dịch của vật chủ đối với nhiễm trùng, viêm nhiễm , chấn thương, nhiễm trùng huyết, ung thư và sinh sản.

Cytokine đã được phân loại là lymphokines, interleukin và chemokine, dựa trên chức năng giả định của chúng, tế bào tiết hoặc mục tiêu hoạt động, hiển nhiên là hiện nay chức năng và mục tiêu của chúng chưa được xác minh chính xác. Có tác giả lại phân loại theo cách tiết ra chúng như cận tiết, tự tiết, tiếp tiết và nội tiết.Một ví dụ về chấn thương sọ não, ngay tức thì khi sọ va chạm vật cứng, não tổn thương và lập tức một số Cytokine đã có mặt tại hiện trường trong não bộ, tình trạng viêm vô khuẩn và phù nề não bộ có vai trò không chối cãi của Cytokine. Lượng IL-1, IL-17 tăng lên nhanh chóng trong 24h và đỉnh cao là 72h, đó là 1 phản ứng bệnh lý tốt, thế nhưng người càng có hệ miễn dịch khỏe mạnh phản ứng có thể càng thái quá – lúc này cytokine lại gây hại. Viêm quanh ổ nhồi máu não, tụ máu và sau đó là teo não sau chấn thương thì vai trò của cytokine là tối quan trọng. Trong thời gian gần đây chúng tôi đã có thông tin về Hoàng cầm và Bạc hà là 2 vị thuốc ức chế IL-17 và IL-1.

Hiện đang có những nghiên cứu chuyên sâu về vai trò có thể có của nó trong cơ chế bệnh sinh của các rối loạn tự miễn dịch, tăng đông máu. Một số cytokine gây viêm được tạo ra bởi stress oxy hóa. Thực tế là các cytokine tự kích hoạt giải phóng các cytokine khác và cũng dẫn đến tăng stress oxy hóa khiến chúng trở nên quan trọng trong tình trạng viêm mãn tính, cũng như các phản ứng miễn dịch khác, chẳng hạn như sốt và protein giai đoạn cấp tính của gan (IL-1,6,12, IFN-a). Cytokine cũng đóng một vai trò trong con đường chống viêm và là một liệu pháp điều trị có thể áp dụng cho các cơn đau bệnh lý do viêm hoặc chấn thương dây thần kinh ngoại vi. Có cả cytokine tiền viêm và chống viêm điều chỉnh con đường này. Điển hình dễ thấy nhất là trong bệnh khớp, khớp lupus, vảy nến ...

Mỗi cytokine có một thụ thể bề mặt tế bào phù hợp. Theo đó là các đợt truyền tín hiệu nội bào sau đó làm thay đổi các chức năng của tế bào. Điều này có thể bao gồm sự điều hòa tăng và/hoặc điều hòa hoặc/giảm của một số gen và các yếu tố phiên mã của chúng. Cách hoạt động này khiến chúng ta nghĩ chúng là hoocmon, nhưng không phải vậy. Hoocmon không có dính dáng gì đến chuyện miễn dịch, nếu có thì luôn chỉ là gián tiếp. Dường như có một nghịch lý là các cytokine liên kết với kháng thể có tác dụng miễn dịch mạnh hơn so với cytokine đơn thuần. Điều này có thể dẫn đến liều điều trị thấp hơn.

Có những loại Cytokine thì gây viêm, có loại thì chống quá trình viêm, ví dụ IL-17 chỉ chuyên gây viêm và phá hủy trung mô khớp trong viêm đa khớp dạng thấp; có những loại chỉ chuyên gây viêm đảo tụy trong bệnh đái tháo đường, do vậy điều trị điều trị đái tháo đường dưới góc nhìn mới nhất chính là chống tự miễn mà không đó có vai trò của Cytokine IL-6, IL-1 và IL-18, cũng như TNF-α. Chúng tôi đã tra cứu và tham khảo nhiều tài liệu của Anh, Mỹ, Pháp nhưng không thấy sản phẩm nào chữa tiểu đường II đi theo hướng này, trừ Ramjec.

Tác dụng có hại của cytokine có liên quan đến nhiều trạng thái và tình trạng bệnh, từ tâm thần phân liệt, trầm cảm nặng và bệnh Alzheimer, teo não sau chấn thương, viêm phổi, suy đa tạng ... đến ung thư. Tính toàn vẹn của mô bình thường được bảo tồn bởi các tương tác phản hồi giữa các loại tế bào đa dạng qua trung gian của các phân tử kết dính và các cytokine tiết ra; sự phá vỡ các cơ chế phản hồi bình thường trong ung thư đe dọa tính toàn vẹn của mô.

Các cytokine TNF α và IL-1 β gây sốt, hoạt hóa hệ thống đông máu khiến cơ thể người bị tắc mạch, tử vong đang khi cơn bạo bệnh. Chúng ta đã từng và chúng tôi từng lờ mờ cho rằng dường như rối loạn đông máu sau khi tiêm vaccin Covid hình như có gì đó liên quan đến Cytokine. Năm 2020, chúng tôi từng mạnh miệng nói rằng cần uống thuốc chống đông máu khi phát bệnh do covid, vì thấy rằng mấy ông tăng huyết áp thường xuyên uống Aspirin khi mắc Covid rất ít ông chết.

Việc tiết quá nhiều cytokine có thể gây ra hội chứng bão cytokine nguy hiểm. Bão Cytokine cũng bị nghi ngờ là nguyên nhân chính gây tử vong trong đại dịch "Cúm Tây Ban Nha" năm 1918 -1921 khiến hơn 100 triệu người chết trên toàn thế giới. Người càng có hệ miễn dịch mạnh bão Cytokine càng ác liệt, hậu quả càng tàn khốc. Trong đại dịch COVID-19, một số trường hợp tử vong do COVID-19 là do các cơn bão giải phóng cytokine. Dữ liệu hiện tại cho thấy bão cytokine có thể là nguồn gốc của tổn thương mô phổi, tăng đông máu trên diện rộng và rối loạn chức năng đông máu trong trường hợp nhiễm COVID-19.

Thuốc thảo mộc trong chiến lược chống bão Cytokine của Trung Quốc đã giúp nước này không chế dịch tốt hơn các nước khác và 1 ví dụ. Họ dùng Hoàng cầm, Hoàng  liên, Ngân hoa, Bản lam căn, Thanh thảo tâm, Bạc hà, Cúc hoa, Bối mẫu, Huyền sâm, Bạch hợp, ngải cứu, xuyên tâm liên ... Bên ngoài ra điều y học phương đông với những là tư âm, bổ phế, tuyên khí, giải độc ... với những thuật ngữ mỹ miều của cổ nhân nhưng thực tế là ức chế những Cytokine gây viêm và gây đông máu.

Theo quyết định số 1306/QĐ-BYT chúng tôi sản xuất Zheath chống SARS-CoV-2,  phát miễn phí cho các chiến sỹ tuyến đầu và 1 số đối tượng nhạy cảm cũng không ngoài ý này. Mặt tốt của Cytokine cũng cần được nghi nhận trong y khoa, cụ thể như:

• Protein hình thái xương (BMP), được sử dụng để điều trị các tình trạng liên quan đến xương;
• Erythropoietin (EPO), được sử dụng để điều trị bệnh thiếu máu;
• Yếu tố kích thích thuộc địa bạch cầu hạt (G-CSF), được sử dụng trong chứng giảm bạch cầu ở bệnh nhân ung thư;
• Yếu tố kích thích thuộc địa đại thực bào bạch cầu hạt (GM-CSF), được sử dụng để điều trị giảm bạch cầu trung tính và nhiễm nấm ở bệnh nhân ung thư, HIV ...;
• Interferon alfa để điều trị viêm gan C và bệnh đa xơ cứng;
• Interferon beta điều trị bệnh đa xơ cứng;
• Interleukin 2 (IL-2), được sử dụng để điều trị ung thư;
• Interleukin 11 (IL-11), được sử dụng để điều trị giảm tiểu cầu ở bệnh nhân ung thư;
• Interferon gamma sử dụng để điều trị bệnh u hạt mãn tính và bệnh hoại tử xương;

Bác sỹ Hoàng Sầm.