TẠI SAO NGƯỜI MIỀN NÚI ÍT BÉO PHÌ THỪA CÂN

Từ thời xưa xửa xừa xưa, mỗi người con miền núi khi 3-4 tuổi đã được cha ông khuyên là nên ăn ớt trong bữa. Theo người thiểu số vùng biên cương, cuộc sống khó khăn, luôn biến động và đôi khi bị “đầu độc” bằng các loại độc dược bí hiểm trong nước uống, rượu và đồ ăn. Nếu ăn ớt trong bữa ăn thì thuốc độc sẽ phát tác ngay khi đang ăn và người đầu độc xấu bụng sẽ bị lộ. Vào những năm 1960 – 1967 tôi thấy người đi chợ huyện Hoàng Su Phì ngày đó ai nấy đều mang theo đôi đũa Kim Giao của mình đựng trong một bao đan bằng mây. Họ đeo đũa bên hông phải và đeo dao bên hông trái. Theo đó, đũa cũng là vật phát hiện chất độc và khi cần mài ra pha nước uống để giải độc.

Chuyện ớt ăn, ớt thì liên quan gì đến thừa cân béo phì. Ớt ăn chứa capsaicin và capsinoids được nghiên cứu để kích hoạt BAT = loại mô mỡ nâu - có lợi cho việc chống lại thừa cân béo phì. Capsinoids một loại ớt đỏ không cay, capsaicin là loại rất cay trong ớt. Cả capsaicin và capsinoids đều tăng tiêu hao năng lượng và tăng cường quá trình oxy hóa chất béo ở con người, đặc biệt là ở liều lượng cao (∼10 mg / ngày).

Chúng ta tinh ý thì sẽ thấy người nghiện ớt, hay ăn ớt, bữa ăn luôn có ớt ... rất ít người bị thừa cân béo phì. Theo đó người miền núi, việc leo núi, ăn ớt, dù chế độ ăn nhiều thịt mỡ chống lạnh nhưng ít người bị thừa cân.

Yoneshiro và cộng sự đã kiểm tra tác động cấp tính của việc uống một liều capsinoid (9 mg/24h) đối với tiêu hao năng lượng liên quan đến hoạt động tế bào mỡ nâu ở người bằng đo sự hấp thu F-2-deoxyglucose do lạnh gây ra. Kết quả, mức tiêu thụ năng lượng ở nhóm capsinoid tăng gấp 3 lần so với đối chứng. Dùng capsinoids liều trên trong 6 tuần đã thúc đẩy hoạt động mỡ nâu và giảm khối lượng chất béo khi tiếp xúc với lạnh, ngay cả ở những người có hoạt động tế bào mỡ nâu thấp. 

Tác dụng tiêu mỡ để sinh nhiệt của capsaicin và capsinoids được ghi nhận rõ ràng ở loài gặm nhấm nhỏ; hiệu ứng sinh nhiệt sảy ra ở mỡ nâu cổ điển và tế bào mỡ màu be. Một báo cáo gần đây cho thấy những con chuột C57BL/6 được điều trị bằng cả tiếp xúc lạnh nhẹ (17 ° C) và capsinoids (0,3%) dẫn đến sự gia tăng đáng kể sự phát triển tế bào mỡ màu be, cải thiện rõ chứng béo phì do chế độ ăn uống.

Các cơ chế mà capsinoids kích thích hoạt động BAT bao gồm kích hoạt ADRB3, với thuốc chẹn β-adrenergic ức chế sự thay đổi chuyển hóa năng lượng do capsaicin gây ra. Capsinoids có thể gây ra cả tác dụng trực tiếp, với chủ động β-adrenergic và gián tiếp thông qua hoạt hóa SNS để bài tiết catecholamine. Capsaicin 20–200 mg/kg thể trọng đã được chứng minh là tăng cường bài tiết catecholamine từ tủy thượng thận chủ yếu thông qua hoạt hóa SNS. Ở chuột, việc sử dụng capsinoid trong dạ dày dẫn đến tăng hoạt động thần kinh giao cảm iBAT phụ thuộc vào thời gian và liều lượng (30–300 mg/kg thể trọng) thông qua việc kích hoạt khả năng thụ thể thoáng qua vanilloid (TRPV) 1, một kênh canxi không chọn lọc nằm ở trên các tế bào thần kinh hướng tâm chính trên khắp cơ thể, trong khi capsinoids không làm tăng tiêu hao năng lượng trực tiếp  ở chuột. Ngoài ra, sự dày lên của các dây thần kinh bên ngoài kết nối với hỗng tràng ức chế sự tăng nhiệt độ do capsinoid gây ra ở chuột, cho thấy rằng sự hoạt hóa của dây thần kinh phế vị đường tiêu hóa có liên quan đến quá trình sinh nhiệt do capsinoid gây ra.  Ngoài capsinoid, có những thành phần thực phẩm khác có thể kích thích protein tiềm năng thụ thể nhất thời và sinh nhiệt BAT. Tinh dầu bạc hà là một ví dụ, chất làm mát và tạo hương vị trong bạc hà, và allyl isothiocyanates và benzyl isothiocyanates, các yếu tố hăng trong mù tạt và wasabi trong cải ngựa Nhật Bản, có thể kích hoạt các protein tiềm năng thụ thể nhất thời. Gừng chứa  6-paradol, một hợp chất tạo ra vị cay nồng, đã được chứng minh là hoạt động như một chất chủ vận đối với TRPV1 và tăng sinh nhiệt BAT theo cách phụ thuộc vào liều lượng (1–10 mg / kg trọng lượng cơ thể) ở chuột.

Việc tiêu thụ một liều lượng cao capsinoid (> 10 mg/ngày) hoặc các chất tương tự cấu trúc của chúng dường như tạo điều kiện cho việc tuyển dụng BAT do cảm lạnh và kích hoạt sinh nhiệt ở người, có lẽ là thông qua cơ chế kích hoạt ADRB3 thông qua kích hoạt SNS liên kết với TRPV1 và giải phóng norepinephrine. Cần phải nghiên cứu thêm để xác định xem việc tiêu thụ capsinoids trong chế độ ăn uống có thể đạt được mức độ kích hoạt BAT tương tự như những nghiên cứu đã thấy trong một nghiên cứu thuần tập liên quan đến liều dược lý của capsinoids hay không. Ngoài ra, cần giải quyết các lo ngại về an toàn liên quan đến việc sử dụng lâu dài các thành phần thực phẩm có thể điều chỉnh SNS nhằm mục đích kích hoạt BAT và giảm cân ở người.

Ớt đã được chứng minh là có khả năng giải quyết vấn đề kháng isulin trong tiểu đường, có thể chính tác dụng đó lại nhờ vào hoạt động của mỡ nâu – BAT. Dùng ớt để giảm cân cần có sự chỉ dẫn chuyên môn vì ớt là chất kích thích nên có thể gây viêm niêm mạc dạ dày.

Hoàng Sầm - bacsysaman@gmail.com.