Rau Bồ Khai hay còn được gọi là rau Dạ Hiến, Khau Hương, Phắc Hiển (Tày), Lòng Châu sói (Dao)… có tên khoa học Erythropalum Scandens Blume thuộc họ Dây hương.
Bồ khai là loại rau ăn ngọn và lá non, thân leo, giòn và dễ gãy. Thân cây thường bám theo các cây thân gỗ gần đấy để vươn lên cao nhận ánh nắng mặt trời giống những cây tầm gửi. Rau bồ khai có ở hầu hết các tỉnh vùng núi phía Bắc của nước ta. Phân bổ của cây tập trung nhiều ở ven rừng mọc trên núi đá vôi. Độ cao xuất hiện của cây bồ khai rất rộng, từ vài chục mét cách mặt nước biển đến độ cao 1.500m. Tương truyền, rau bồ khai là món ngon được dân địa phương dùng cung tiến vua nhà Mạc khi cát cứ tại vùng núi Đông Bắc. Rau bồ khai được coi là loại rau quý. Lá và ngọn non rất giàu dinh dưỡng, được người dân miền núi đặc biệt ưa chuộng.
Kết quả phân tích của Trường Đại học Huế cho thấy: thành phần dinh dưỡng của lá (%) tính theo khối lượng tươi gồm: Nước: 78,8 %, Protein: 6,1 %, Chất xơ: 7,5 %, Tro:1,6 %, Calcium 138mg %, Phospho 40,7mg %, Caroten 2,6mg %, vitamin C 60mg %.
Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi, nhóm các hợp chất có hoạt tính sinh học có trong cây rau bồ khai gồm: flavonoit, saponin, cumarin, nhóm xyanua, lipit, đường. [Bài đăng trong kỷ yếu Hội nghị khoa học và công nghệ hóa hữu cơ toàn quốc lần thứ 2].
Kinh nghiệm dân gian của vùng Lạng Sơn, Thái Nguyên, Bắc Kạn cho biết đồng bào thường lấy và sử dụng toàn thân cây từ thân cành, lá còn tươi hoặc đã phơi khô để sắc nước uống dùng chữa viêm thận, viêm gan, viêm đường tiết niệu, tiểu tiện không thông. Khi người đi xa về mệt mỏi, nước tiểu vàng đục, chỉ cần ăn rau bồ khai 1-2 lần là nước tiểu trở lại bình thường. Đặc biệt, cây rau bồ khai sắc lấy nước uống chữa bệnh viêm gan siêu vi trùng đạt kết quả rất tốt. Ngoài ra với các hiện tượng đau bụng đường tiết niệu do sỏi thận cũng ghi nhận kinh nghiệm dùng nước sắc cây bồ khai đều đặn để tán sỏi.
Tuy nhiên còn một tác dụng nữa rất có ích lợi mà người sử dụng đã phát hiện ra là cây bồ khai còn chữa được chứng mất ngủ và đi tiểu đêm.
Trong dịp đầu tháng 4-2016, tôi có về quê ở thành phố Bắc Kạn, em vợ tôi có nói là hay bị mất ngủ nhưng sau khi uống nước sắc thân và rễ cây bồ khai chừng 1 tháng thì không còn mất ngủ nữa. Trong cuôc nói chuyện này, một bà khác nói là cũng hay bị đi tiểu đêm nhưng cứ hôm nào được ăn một bữa rau bồ khai là đêm ấy ngủ ngon.
Như vậy, ngoài tác dụng đã nêu trên, cây rau bồ khai còn có tác dụng chữa bệnh mất ngủ và đi tiểu đêm. Đó là câu chuyện tôi nghe được từ những người thân của tôi, cũng chưa được kiểm chứng, nhưng xin mạn phép nêu ra đây để mọi người tham khảo.
GS. Hứa Văn Thao
Phó Viện trưởng Viện Y học bản địa Việt Nam
Doctor SAMAN
